سياحتنامه ابراهيم بيگ

در دهه‌هاي آخر دورة قاجار كه اوضاع ايران آشفته بود، برخي ميهن‌پرستان آگاه درصدد اصلاح و نجات وطن برآمده‌اند. انقلاب مشروطيت ايران، مرحلة نهايي يك تحول دراز فكري بود. گروهي از ايرانيان بيرون از كشور توانستند انديشه و قلم خود را به كار گيرند و در بيان عقب‌ماندگي‌ها و ترويج فكر آزادي سخن بگويند.

نويسندگاني چند كه در اين دوره به وجود آمده‌اند، بيشتر در قالب رساله و مقاله و داستان مي‌نوشتند. البته داستان‌نويسي در مقايسه با رساله و مقاله، كم رونق به نظر مي‌رسد. اما همان چند داستان‌نويسي هم كه پيدا شدند، از دو نظر حائز اهيت‌اند: نخست از بابت تأثير بر جامعة معاصرشان، و دوم از بابت تأثير بر اهل قلم.از اين داستان نويسان كه به تعبيري، آباء داستان‌نويسان امروزند، چهار تن شاخص‌اند:ميرزا عبدالرحيم طالبوف تبريزي، حاج زين‌العابدين مراغه‌اي، سيدعلي‌اكبر دهخدا و سيدمحمدعلي جمال‌زاده. وجه مشخص حكايتهاي اينان، التزام در بيدار كردن و آگاهي دادن بوده است. نويسنده سياحتنامه، خواسته است اهل انصاف باشد. اگر شاعران تنبل و ياوه‌گو را ملامت مي‌كند، در مقابل، فردوسي را مي‌ستايد. زيرا كه زبان مردة ملتي را احيا، و به تاريخ ملت، خدمتي بسزا كرده است. ابراهيم بيگ، شيفته‌وار مي‌كوشيده است هر چيز پسنديده در ايران را نيز بيابد و به قلم آورد. حالا اگر مشاهدات او بيشتر ناخوشايند بوده، اين نكته‌اي مربوط به اوضاع و احوال ايران در آن سالهاي تاريك است.